Niegodność dziedziczenia a wydziedziczenie
publikacja: 2013-02-23, sekcja: spadki i dziedziczeniePrzepisy Kodeksu cywilnego ustanawiają w prawie spadkowym dwie instytucje, które często są mylone przez osoby nie będące specjalistami w tym zakresie. Niegodność dziedziczenia oraz wydziedziczenie, mimo że mają podobny charakter, to jednak stanowią dwie odrębne instytucje. Ich podobieństwo polega przede wszystkim na tym, że obie instytucje mają na celu pozbawienie osób bliskich spadkodawcy, przynajmniej z zasady dziedziczących ustawowo, korzyści związanych z otrzymaniem spadku. Jednak jeśli chodzi o sam sposób dokonywania wydziedziczenia czy uznania za niegodnego to różni się on zdecydowanie w obu przypadkach. Ważny jest również fakt, że instytucje te znajdują zastosowanie w zupełnie innych sytuacjach.
Wydziedziczenie jest instytucją, która pozwala na pozbawienie prawa do zachowku, który należałby się najbliższej rodzinie spadkodawcy, gdyby dziedziczyła z mocy ustawy. Zgodnie z art. 1008 Kodeksu cywilnego musi wystąpić przynajmniej jedna z trzech przesłanek aby można było zastosować instytucję wydziedziczenia. Spadkodawca może zatem pozbawić, poprzez zapis w testamencie, zstępnych, małżonka i rodziców zachowku, jeżeli uprawniony do zachowku: "wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego", "dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci" lub "uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych". W pierwszym przypadku zachowanie uprawionego do zachowku musi nosić znamiona uporczywości, czyli długotrwałości lub powtarzalności. Postępowanie niezgodne z zasadami współżycia społecznego może oznaczać zarówno przestępczą działalność uprawnionego, jak też jego niemoralną postawę np. alkoholizmu, niechęć do pracy, czy życie na cudzy koszt. Druga przesłanka odnosi się do umyślnego przestępstwa. Nie dotyczy to jakiekolwiek przestępstwa, ale przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności, jak również rażącej obrazy czci. Czyn zabroniony nie musi być także dokonany, ale musi przynajmniej zajść usiłowanie jego dokonania. Ponadto nawet jeżeli sprawca zostanie uniewinniony albo dojdzie do umorzenia postępowania, to sąd rozpatrujący sprawę wydziedziczenia nadal może wskazać ten czyn zabroniony jako podstawę wydziedziczenia. Ostatnią przesłankę stanowi uporczywe niedopełnianie względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych. Obowiązki rodzinne to dość szerokie pojęcie, które dotyczy zarówno kwestii o charakterze majątkowym, jak i niemajątkowym. Przykładem może być sprawowanie opieki nad spadkodawcą czy obowiązek alimentacyjny.
Natomiast uznanie za niegodnego dziedziczenia polega na pozbawieniu określonej osoby uczestnictwa w spadku po zmarłym. Instytucja ta może przy tym dotyczyć zarówno dziedziczenia ustawowego jak i testamentowego. Dla uznania za niegodnego konieczne jest spełnienie jednej z trzech przesłanek: popełnienie przez spadkobiercę umyślnego, ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy; nakłonienie spadkodawcy, podstępem lub groźbą, do sporządzenia lub odwołania testamentu albo przeszkodzenie mu w taki sam sposób w dokonaniu jednej z tych czynności; lub też umyślne ukrycie lub zniszczenie testamentu spadkodawcy, jego podrobienie lub przerobienie albo świadome skorzystanie z testamentu przez inną osobę podrobionego lub przerobionego. Spadkobierca uznany za niegodnego zostaje wyłączony od dziedziczenia, tak jak by nie dożył otwarcia spadku. Za niegodnego dziedziczenia może uznać oczywiście wyłącznie sąd na podstawie wniosku osoby zainteresowanej w wydaniu takiego orzeczenia, którą może być np. współspadkobierca.
Obie instytucje łączy jeszcze jedno podobieństwo. Żadna z nich nie znajdzie zastosowania, jeżeli spadkodawca przebaczył osobie, co do której zachodzą przesłanki do uznania za niegodną dziedziczenia lub do wydziedziczenia. Przebaczenie w obu przypadkach jest możliwe niezależnie od tego, jak bardzo naganne było zachowanie względem spadkobiercy.
-----
Zapraszamy do przeczytania innych artykułów z sekcji spadki i dziedziczenie oraz kontaktu z naszymi prawnikami.
Kancelaria świadczy także porady prawne przez Internet, zapraszamy do wypełnienia bezpłatnego formularza wyceny usługi.
