Niepoczytalność a popełnienie przestępstwa

publikacja: 2013-07-07, sekcja: prawo karne

Niepoczytalność (w chwili popełnienia czynu) jest okolicznością wyłączającą winę. Brak winy oznacza w konsekwencji, że czyn osoby niepoczytalnej jako niezawiniony nie może być nazwany przestępstwem. Używa się zgodnie do takiego czynu nazwy czyn zabroniony. Ustawodawca generalnie rzecz biorąc przyjmuje domniemanie poczytalności każdego sprawcy. Domniemanie to jednak może być obalone. A dzieje się to w sposób przewidziany przez przepisy Kodeksu postępowania karnego. Decyzję o badaniach psychiatrycznych może podjąć prokurator lub sąd. Opinię zawsze wydaje dwóch lekarzy biegłych psychiatrii. Wydanie opinii może być połączone z obserwacją w zakładzie leczniczym, która to obserwacja maksimum może trwać do 8 tygodni. Osoba u której stwierdzono niepoczytalność nigdy nie poniesie odpowiedzialności karnej za swój czyn, nawet wtedy, gdy niepoczytalność przeminie.

Niepoczytalność uregulowana w Kodeksie karnym została zdefiniowana za pomocą metody psychiatryczno-psychologicznej, czyli wskazano w przepisach przyczyny niepoczytalności i jednocześnie wymieniono skutki, jakie muszą wystąpić w świadomości sprawcy. Sąd musi ustalić czy sprawca był niepoczytalny w chwili popełnienia czynu. Z dwóch powodów może być to ustalenie skomplikowane. Po pierwsze przyczyna niepoczytalności może mieć charakter przemijający, to znaczy że sprawca w chwili badania może być osobą poczytalną. Po drugie w przypadku przestępstw trwających dłużej może się zdarzyć, że sprawca w czasie ich trwania był osobą poczytalną i niepoczytalną. Przyjmuje się, że w takich przypadkach decydujący jest stan sprawcy przy końcu popełnianego czynu.

Kodeks karny dodatkowo wymienia trzy przyczyny niepoczytalności:

  1. choroba psychiczna,
  2. upośledzenie umysłowe,
  3. inne zakłócenia czynności psychicznych.

Mianem choroby psychicznej określa się zaburzenie psychiczne charakteryzujące się zmianami chorobowymi w zakresie myślenia, świadomości, woli i uczuć.

Upośledzenie umysłowe polega natomiast na zahamowanym lub niepełnym rozwoju umysłowym, wyrażającym się upośledzeniu możliwości poznawczych. Upośledzeniu w zakresie: mowy, motoryki oraz umiejętności społecznego współżycia. Upośledzenie umysłowe może być zmierzone przy pomocy wystandaryzowanych testów inteligencji. Dzieli się na: lekkie, umiarkowane, znaczne i głębokie. Upośledzenie może też być wrodzone albo nabyte (wskutek wypadku, wylewu itd.). Termin "inne zakłócenia czynności psychicznych" został wprowadzony, gdy okazało się, że na przykład brak możliwości rozpoznania znaczenia czynu może być wywołany przez inne niż wymienione w Kodeksie karnym przyczyny. Do innych zakłóceń czynności psychicznych zalicza się na przykład: odurzenie senne, hipnoza, okres dojrzewania płciowego, okres klimakteryjny, skrajne przemęczenie, stres itd.

O niepoczytalności mówimy wtedy, gdy z powodu wyżej wskazanych przyczyn wystąpi jeden z dwóch możliwych skutków. Niemożność rozpoznania znaczenia czynu oznacza nierozpoznawalność faktycznej sfery zdarzenia. Niemożność kierowania swoim postępowaniem oznacza niemożność społecznie adekwatnego zachowania w stosunku do wcześniej prawidłowo rozpoznanego znaczenia czynu. W stosunku do sprawców niepoczytalnych w przepisach Kodeksu karnego przewiduje się możliwość stosowania środków zabezpieczających, także leczniczych. W skrajnej sytuacji, to znaczy przy popełnieniu czynu zabronionego o znacznej społecznej szkodliwości i wysokim prawdopodobieństwie popełnienia tego czynu przez sprawcę ponownie, umieszczenie w zakładzie psychiatrycznym jest obligatoryjne. Sąd nie określa czasu pozostawania w tym zakładzie i orzeka o zwolnieniu sprawcy, gdy pozostawanie w zakładzie nie jest konieczne. Można również mówić o poczytalności ograniczonej, której występowanie może doprowadzić do nadzwyczajnego złagodzenia kary.

Odrębną kwestią jest odpowiedzialność sprawców popełniających przestępstwa w stanie nietrzeźwości i odurzenia. We wszystkich Kodeksach karnych znajdują się przepisy, które wyłączają możliwość stosowania przepisu o niepoczytalności i poczytalności ograniczonej w stosunku do sprawców, którzy w chwili czynu znajdowali się w stanie nietrzeźwości lub odurzenia. Stan nietrzeźwości określony jest w przepisie Kodeksu karnego. Stan ten zachodzi, gdy zawartość alkoholu we krwi przekracza 0,5 promila lub zawartość alkoholu w 1 dm3 wydychanego powietrza przekracza 0,25 mg. Stan nietrzeźwości lub odurzenia musi być wywołany dobrowolnie i przepis Kodeksu karnego będzie miał zastosowanie wtedy, gdy sprawca wprawiając się w stan nietrzeźwości lub odurzenia przewidywał albo mógł przewidzieć, że używając alkoholu lub środków odurzających stanie się osobą nietrzeźwą lub odurzoną. Sprawca nie musi jednak przewidywać, że popełni przestępstwo znajdując się w tym stanie.

-----
Zapraszamy do przeczytania innych artykułów z sekcji prawo karne oraz kontaktu z naszymi prawnikami.
Kancelaria świadczy także porady prawne przez Internet, zapraszamy do wypełnienia bezpłatnego formularza wyceny usługi.