Jak odrzucić spadek? Pozycja małoletniego

publikacja: 2014-09-04, sekcja: spadki i dziedziczenie

W wielu przypadkach pozostawiony po zmarłym spadek składa się wyłącznie z długów.  Spadkobierca ustawowy bądź testamentowy nie zawsze chce dziedziczyć spadek w szczególności, gdy na masę spadkową składają się jedynie długi zmarłego. Ustawodawca w przepisach kodeksu cywilnego zagwarantował spadkobiercom możliwość przyjęcia spadku (wprost bądź z dobrodziejstwem inwentarza) oraz odrzucenia spadku (art. 1012 k.c.).

Spadkobierca, który spadek odrzucił, zostaje wyłączony od dziedziczenia, tak jakby nie dożył otwarcia spadku (art. 1020 k.c.). Oznacza to, że jeżeli spadek odrzucił spadkobierca ustawowy dziedziczyć będą jego zstępni bądź odpowiednio zwiększą się udziały spadkowe pozostałych spadkobierców albo też dojdzie do dziedziczenia przez spadkobierców powołanych w dalszej kolejności. W przypadku odrzucenia spadku przez jedynego spadkobiercę testamentowego zgodnie z art. 963 k.c. dojdzie do dziedziczenia spadkobiercy podstawionego a jeśli spadkodawca nie wyraził takiej woli, nastąpi dziedziczenie według reguł ustawowych.

Opisane kombinacje jednoznacznie wskazują, iż może dojść do sytuacji, że następnym w kolejności do dziedziczenia będzie małoletni. Z taką sytuacją będziemy mieli do czynienia m.in. gdy spadek odrzuca dziecko zmarłego np. Kowalski będący ojcem dwójki małoletnich. Wówczas zastosowanie znajdzie art. 931 § 2 k.c. , gdyż odrzucającego traktuje się tak jakby nie żył. W myśl wskazanego przepisu jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku (przykładowy Kowalski), udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych (małoletnie dzieci Kowalskiego). Potwierdzenie tej tezy można odnaleźć w orzecznictwie. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 7 listopada 1969 r. orzekł, iż stosownie do art. 1020 k.c. spadkobierca, który spadek odrzucił, zostaje wyłączony od dziedziczenia, tak jakby nie dożył otwarcia spadku, przeto ma tutaj zastosowanie art. 931 § 2 k.c. stanowiący, że jeśli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który mu przypadł, przypada jego dzieciom w częściach równych (sygn. akt III CRN 403/69).

Sprawa nie byłaby tak bardzo skomplikowana, gdyby nie fakt, że złożenie przez rodziców w imieniu małoletniego oświadczenia woli o odrzuceniu spadku jest czynnością przekraczającą zakres zwykłego zarządu. Natomiast zgodnie z art. 101 § 3 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, rodzice nie mogą bez zezwolenia sądu opiekuńczego dokonywać czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu ani wyrażać zgody na dokonywanie takich czynności przez dziecko. Tym samym zanim rodzice odrzucą w imieniu małoletniego spadek, muszą wystąpić do właściwego sądu opiekuńczego o wyrażenie zgody na dokonanie tego rodzaju czynności. Wątpliwości w zakresie interpretacji przytoczonego przepisu nie pozostawia Sąd Najwyższy wskazując, że odrzucenie spadku przypadającego małoletniemu dziecku stanowi czynność przekraczającą zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka i wymaga dla swej ważności uprzedniego zezwolenia sądu opiekuńczego stosownie do treści art. 101 § 3 KRO ( postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 27 maja 1998 r., sygn. akt I CKU 181/97).

Zezwolenia na dokonanie przez rodziców czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka lub na wyrażenie przez rodziców zgody na dokonanie takiej czynności przez dziecko sąd opiekuńczy udziela na wniosek jednego z rodziców po wysłuchaniu drugiego. Postanowienie sądu opiekuńczego w tym przedmiocie staje się skuteczne dopiero z chwilą uprawomocnienia się i nie może być zmienione ani uchylone, jeżeli na podstawie zezwolenia powstały skutki prawne względem osób trzecich (art. 583 kodeksu postępowania cywilnego). Wniosek podlega opłacie stałej w wysokości 40 zł (art. 23 pkt 1 ustawy              o kosztach sądowych w sprawach cywilnych). Składa się go do sądu właściwego ze względu na miejsce zamieszkania małoletniego. Zgodnie ze stanowiskiem przyjętym w judykaturze, dziecko nie jest uczestnikiem postępowania w sprawie zezwolenia na dokonanie przez rodziców czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka. Małoletni ma pozycję uczestnika postępowania przed sądem opiekuńczym tylko wtedy, gdy wynika to ze szczególnego przepisu ustawy. (sygn. akt II CKN 90/96).

Rodzice mogą wystąpić z wnioskiem do sądu o zezwolenie na dokonanie w imieniu małoletniego odrzucenia spadku, uzasadniając konieczność dokonania tego rodzaju czynności dobrem dziecka. W tym zakresie w orzecznictwie utarł się pogląd, że pojęcie dobra dziecka z jednej strony obejmuje całą sferę najważniejszych jego spraw osobistych, przykładowo takich jak rozwój fizyczny i duchowy, odpowiednie kształcenie i wychowanie oraz przygotowanie do dorosłego życia, z drugiej zaś – ma ono wyraźny wymiar materialny. Polega on na konieczności zapewnienia dziecku środków do życia i realizacji celów o charakterze osobistym, a w wypadku gdy ma ono swój majątek, także na dbałości o jego interes majątkowy ( postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 11 lutego 1997 roku). Działanie rodziców w opisanym przypadku może więc być podyktowane dbałością o interes majątkowy małoletniego.

Należy również pamiętać, że sąd opiekuńczy powinien dokładnie sprecyzować konkretną treść czynności przekraczającej zwykły zarząd, na którą wydaje zezwolenie.

-----
Zapraszamy do przeczytania innych artykułów z sekcji spadki i dziedziczenie oraz kontaktu z naszymi prawnikami.
Kancelaria świadczy także porady prawne przez Internet, zapraszamy do wypełnienia bezpłatnego formularza wyceny usługi.