Zmiana umowy z uwagi na nadzywczajne okoliczności

publikacja: 2015-03-14, sekcja: prawo cywilne

Zasady, które zawarte są w Kodeksie Cywilnym, nakazują aby wykonywać zobowiązania zgodnie z ich pierwotną treścią, a więc zgodnie z np. zawartą umową. Istnieje jednak pewien wyjątek, który pozwala na to aby od tej zasady odstąpić. Wyjątek ten daje możliwość dokonania modyfikacji umowy, a w pewnych sytuacjach nawet na jej rozwiązanie. Omawiane odstępstwo od zasady dotrzymywania warunków zobowiązania wprowadza tzw. klauzula rebus sic stantibus .

W klauzuli tej wskazano, że jeżeli z powodu nadzwyczajnej zmiany stosunków spełnienie świadczenia byłoby połączone:

z nadmiernymi trudnościami
albo groziłoby jednej ze stron rażącą stratą,

- czego strony nie przewidywały przy zawarciu umowy, to Sąd może po rozważeniu interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego, zmieć sposób wykonania tej umowy.

W jaki sposób sąd może zmienić sposób wykonania umowy?

Zgodnie z przepisami sąd może wydać następujące orzeczenia:

oznaczyć sposób wykonania zobowiązania
oznaczyć wysokość świadczenia
orzec o rozwiązaniu umowy.

Rozwiązując umowę sąd może w miarę potrzeby orzec o rozliczeniach stron, kierując się odpowiednimi zasadami.

Kiedy może nastąpić nadzwyczajna zmiana stosunków, a kiedy nie ma takiej sytuacji?

Warto w tym miejscu zwrócić uwagę na orzeczenie Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 31 lipca 2013 r., sygn. akt: I ACa 239/13. W powyższym wyroku sąd stwierdził, że podwyższenie podatku VAT o 1 % , nie może zostać uznane za nadzwyczajną zmianę stosunków w rozumieniu art. art. 357¹ KC. Wskazał, iż zmiana nadzwyczajna stosunków to taka która nie mieści się w ryzyku kontaktowym, bowiem „… Podwyższenie podatku Vat o 1 % nie stanowi zasadniczej zmiany, jak to miało miejsce np. w 2004 r., kiedy podatek VAT na roboty budowlane podwyższono aż o 15 % z 7 % do 22 % . Oczywiście zwiększenie stawki podatku zwiększyło zobowiązanie podatkowe powoda, a tym samym zmniejszyło opłacalność kontraktu, ale należy to uznać za zwykłe ryzyko umowne, którego powód nie może przerzucać na pozwanego tym bardziej, gdy pozwany nie jest uprawniony do odliczenia podatku VAT.

Zmiana stanu prawnego, jako zdarzenie zewnętrzne, niezależne - od najczęściej - rozbieżnej woli stron, kiedy jest niemożliwa do przewidzenia przez nie w chwili zawarcia umowy co do zakresu i kształtu przyjętych zmian, jeżeli wpływa istotnie na sytuację nie tylko dłużnika ale i wierzyciela, powinna być traktowana jako nadzwyczajna zmiana stosunków w rozumieniu art. 357[1] KC. W te ramy wpisuje się także zmiana stawek podatkowych ale musi ona mieć zasadniczy i zaskakujący charakter”.

Zmiana stosunków omawiana w tym przepisie to taka sytuacja, w której okoliczności, w momencie działania stron są zupełnie inne niż w trakcie zawierania umowy. Zmiana o której mówimy musi być nie tylko powszechna, ale także wyjątkowa, nietypowa i niemieszcząca się w zwykłym ryzyku umownym. Nie będzie to więc sytuacja incydentalna, jednorazowa czy indywidualna. Chodzi tutaj głównie o zmianę powszechną i gospodarczą, a więc np. załamaniem się rynku, masowe upadanie przedsiębiorstw itd. Dodatkowo należy wskazać, że nadzwyczajna zmiana stosunków winna nastąpić po zawarciu zobowiązania, ale do momentu wykonania zobowiązania. Nie będzie miała więc zastosowania taka sytuacja, gdy strony zwarły umowę w sytuacji kiedy następowały zmiany gospodarcze, jednak uważały, że w międzyczasie rynek ustabilizuje się, a wykonanie umowy będzie możliwe. Regulacja zawarta w omawianym przepisie dotyczy tylko zdarzeń które są nadzwyczajne o charakterze powszechnym, a więc nie są one zależne od woli stron i przede wszystkim wykraczają poza modelowe ryzyko gospodarcze.

Skutkiem nadzwyczajnej zmiany stosunków ma być nadmierna trudność wykonania zobowiązania albo w razie spełniania świadczenia powstanie rażącej straty. Trudnością może być taka sytuacja w której z przyczyn czysto technicznych lub prawnych wykonanie zobowiązania przez dłużnika wymagałoby podjęcia przez niego działań , które będą nieracjonalne. Rażąca strata, to taka strata która będzie w danej sytuacji ponadprzeciętna.

Powyższa regulacja, jest czymś wyjątkowym. Pozwala ona na to aby sąd dokonał ingerencji w zawartą między stronami umowę. Jest ingerencją wywołaną przez jedną ze stron, która następuje na niekorzyść drugiej strony i wbrew jej woli . Z uwagi na powyższe trzeba pamiętać , o kolejnej przesłance zawartej w tym przepisie, a mianowicie dotyczy ona tego aby w chwili zwarcia umowy żadna ze stron nie przewidywała nadzwyczajnej zmiany stosunków, która miałaby wpłynąć na wykonanie zobowiązania.

Co należy zrobić?

Należy przede wszystkim pamiętać, że w omawianej sprawie sąd nie może działać z urzędu. Strona powinna więc w celu uzyskania takiej możliwości wystąpić do sądu z odpowiednim powództwem o zmianę zobowiązania lub jego rozwiązanie.

-----
Zapraszamy do przeczytania innych artykułów z sekcji prawo cywilne oraz kontaktu z naszymi prawnikami.
Kancelaria świadczy także porady prawne przez Internet, zapraszamy do wypełnienia bezpłatnego formularza wyceny usługi.